Sistit: əlamətlər və müalicəsi

Sistit – təsnifatı, simptomları, diaqnozu, müalicəsi

Sistitlə bağlı daxil olan çoxsaylı sualları nəzərə alaraq bu mövzuya toxunmaya bilməzdim. Bu hal heç də təəccüblü deyil, çünki Azərbaycanda hər il müxtəlif mənbələrə əsasən ən az 300.000 yeni sistit hadisəsi qeydə alınır! Qeyd etmək lazımdır ki, xəstələrin əksəriyyəti əsasən qadınlardır. Ömrü boyu bütün qadınların 40% -ə qədəri sistit xəstəliyinə tutulur və düşünün, təxminən 40% -i bir il ərzində residivə (xəstəliyin təkrarlanması) məruz qalacaq!

Qeyd etmək istəyirəm ki, bu yazı bəzi dərmanların qəbulu üçün bir tövsiyyə deyil, öz-özününə dərman qəbul etməyin, bir mütəxəssislə məsləhətləşməlisiniz.

Beləliklə, sistit sidik kisəsinin selikli qişasının iltihabıdır. Sistitin əsas törədicisi E. coli və ya başqa bir şəkildə Uropathogenic E. coli (UPEC) adlanır və bütün xəstələrin 70%-90%-də aşkar edilir. İkinci ən çox yayılmış patogen S. saprophyticusdur və xəstələrin 10%-20%-də rast gəlinir. Klebsiella, Proteus və Enterococcus spp kimi bakteriyaların törətdiyi sistitə daha az rast gəlinir.⠀

Sistitin təsnifatı⠀

Patogenə görə:

• yoluxucu (bakterial və ya daha az viral);
• yoluxucu olmayan (radiasiya, allergik, parazitar və s.).

Gedişinə görə:

• kəskin;
• təkrarlanan (ölkəmizdə bu forma xroniki də adlanır, baxmayaraq ki, bu tamamilə səhvdir). Təkrarlanan sistit, altı ay ərzində iki və ya bir il ərzində üç şiddətlənmə ilə xarakterizə olunur. Təkrarlanan sistitdə yenidən infeksiyaya yoluxma ilə (yeni bir infeksiya epizodu bakteriyaların sidik yoluna yenidən daxil olması ilə əlaqəli olduqda) bakterial davamlılığı (sistitə eyni bakteriya səbəb olduqda) ayırmaq vacibdir.

Fəsadlara görə:

• mürəkkəb olmayan (sidik axınının pozulması yoxdur və ya başqa sözlə sağlam bir qadın);
• mürəkkəb (Sistit, daşlar, şişlər, vərəm və s. kimi digər xəstəliklərin nəticəsi olduqda).

Sidik kisəsindəki dəyişikliklərin təbiətinə görə: kataral, xoralı fibrinoz, hemorragik, qanqrenoz və interstisial sistit (bu daha çox sidik kisəsindəki şəklin təsvirinə görədir).

Patogenin növünə görə:

• cəmiyyətdən əldə edilən sistit;
• nozokomial (bu tip müəyyən antibiotiklərə qarşı davamlı bakteriya olması ilə seçilir)

 

Bakteriyaların sidik kisəsinə daxil olmasının mərhələləri:⠀

 

1. UPEC perineumda, vaginal mukozada, bağırsaqlar ilə sidik kanalının ətrafındakı toxumalarda yerləşmişdir.
2. UPEC selikli qişa boyunca sidik kisəsinə qalxır.
3. UPEC sidik kisəsi mukozasına sabitlənir və sidik kisəsi mukozasının qoruyucu hüceyrələri ilə “müharibəyə” başlayır. Burada bir şeyi başa düşmək vacibdir – mukozaya fiksasiya sözdə yapışqan sayəsində həyata keçirilir, bunlardan 1, P və S tip villi daha yaxşı öyrənilmişlər. 1 tip mannoza həssas bir tipdir – bu barədə müalicə ilə əlaqəli hissədə məlumat vermişik..
4. UPEC öz üzərində qoruyucu bir bioörtük yaratmağa başlayır.
5. UPEC, uzun müddət toxunulmaz qala bilən, vaxtaşırı sistitin şiddətlənməsinə səbəb olan, hüceyrədaxili bakteriya qruplarını yaratmağa başlayır.

⠀⠀Sistitin əlamətləri

⠀       Ümumi əlamətlər:

• tez-tez ağrılı sidik ifrazı
• kiçik hissələrdə sidik ifrazı
• sidik ifraz etmək üçün saxta çağırışlar
• sidik ifraz edərkən kramplar
• qarın altındakı ağrı
• nadir hallarda / bəzən sidikdə qan olur
• nadir hallarda / bəzən bədən hərarətinin yüksəlməsi 37-37.5C
• xoşagəlməz bir qoxu olan buludlu sidik

⠀Bu simptomlar ümumiyyətlə birdən-birə görünür.

⠀Kəskin  sistitin diaqnostikası

Diaqnoz qoymaq üçün yuxarıdakı şikayətlər və ümumi sidik analizi kifayətdir. Anketlərin doldurulması (ACSS kəskin sistit simptomu və sidik ifrazı gündəliyi), fikrimcə, daha çox elmi xarakter daşıyır və buna görə də bütün dərnəklər tərəfindən tövsiyə edilmir. 4 həftə ərzində kəskin komplikasiyalı sistitin simptomları müalicəyə baxmayaraq aradan qaldırılmadıqda və ya yoxa çıxdıqda, lakin 2 həftə sonra geri qayıtdıqda, antibiotik həssaslığını təyin edərək sidik kulturası göstərilir.⠀⠀

Tərkaklanan sistitə qarşı tədbirlər:

⠀Şikayətləri toplamaqla yanaşı, tarixin hərtərəfli toplanması vacibdir. Tez-tez gənc qadınlarda simptomlar cinsi əlaqə, yeni bir cinsi partnyorun olması, spermisidlərin istifadəsi (kontrasepsiya), böyrək daşlarının olması, sidik yollarının anomaliyaları, şəkərli diabet və s. ilə əlaqələndirilə bilər. Antibiotiklərə həssaslığın yoxlanması üçün  səhər sidiyinin orta hissəsi götürülür və dərhal analiz üçün göndərilməsi məsləhətdir. Əgər bu mümkün deyilsə, sidiyi göndərmədən əvvəl +2 ilə +8 arasında bir temperaturda saxlamağınız məsləhətdir. Müvafiq şikayətləri olan xəstələrdə 10-dan 2-ci dərəcə CFU / ml (sistitə yol aça biləcək bir bakteriya varlığında) konsentrasiyasında bakteriuriya (sidikdəki bakteriya) əhəmiyyətli hesab olunur. Rəqəm bakteriyaların yavaş ikiqat artma müddəti (hər 35-45 dəqiqədə) və sistitlə bağlı tez-tez sidiyə çıxma (hər 15-30 dəqiqədə) sayəsində azalır. Bəzi Avropa ölkələrinin təlimatları, vaginal bakterioloji müayinənin və cinsi yolla ötürülən infeksiyaların analizinin aparılmasını da tövsiyə edir. Sidik kulturası testi ümumiyyətlə çoxalmanın olub olmadığını göstərir. Əgər çoxalma varsa, onda komensal flora (stafilokok, alfa və hemolitik olmayan streptokok, difteroid, göbələk və s. kimi zərərsiz) və uropatogen flora (sistitə yol açan) arasında fərq qoymaq lazımdır. Ayrıca, antibiotikə həssaslıq dərəcəsi S (həssas), I (orta həssas) və R (həssas olmayan)  göstərilir və antibiotikin minimum inhibitor konsentrasiyası (MİK) verilir – bunlar antibiotik seçimi edərkən çox vacib göstəricilərdir!

Son zamanlarda təkrarlanan sistit diaqnozunda (şərti kulturada çoxalma olmamaq şərti ilə) genişlənmiş kəmiyyət sidik kulturasiyası texnikasından istifadə edərək mikrobiom analizi populyarlaşıb. Unutmayın – əvvəllər düşünülən kimi sidik steril deyil. Səbəb E. coli deyilsə, adi sidik kulturasının 88% -də heçnə tapa bilməzsən, çünki bəzən bakteriyalar qoruyucu örtüklərin meydana gəlməsi ilə sidik kisəsinin selikli qatının hüceyrələrinə nüfuz edə bilər və sonra onları tuta bilməzsən!

Mikrobiomanı qiymətləndirmək mümkün deyilsə və kulturası təmiz olsa da, sistit əlamətləri varsa, sidik xüsusi mühitdə aparılan Ureaplasma urealyticum və ya Mycoplasma hominis üzərində kultura şəklində göndərilə bilər.

Kresloda müayinə təkrarlanan formalı bir xəstənin müayinəsinin məcburi bir hissəsidir: sidik kanalının xaricə açılan hissəsində, uretra yaxınlığında iltihabın olması istisna edilir, vaginal mukozanın vəziyyəti və ya prolapsı qiymətləndirilir və s.

Böyrəklərin və sidik kisəsinin ultrasəs müayinəsi təhlükəsizliyi və potensial faydası nəzərə alınaraq bütün təkrarlanan xəstələrdə aparılır.

Sistoskopiyanın terapiyanın təsiri olmadıqda, bakterial davamlılıq və / və ya meylli risk faktorları (sidik yolları anomaliyaları, daşlar, şişlər və s.) varlığı ilə əlaqəli bir təkrarlanma zamanı aparılması tövsiyə olunur.

⠀Kəskin sistitin müalicəsi

⠀Ümumi olanlar:

1. Gündə ən azı 1,5 litr maye içmək
2. Xəstəliyin bütün dövrü üçün cinsi əlaqəni istisna etmək
3. Antibiotik terapiyası (dərmanlardan biri ilə):

⠀– Fosfomisin trometamol (Monural) 3 q – gecə 1 paket, bir dəfə

⠀– Furasidin (Furamag) 50-100 mq – gündə 3 dəfə, 5 gün ərzində 1 nişan

⠀– Nitrofurantoin (Furadonin) 100 mq – gündə 2 dəfə, 5 gün

Sistit təkrarlanırsa, antibiotik sidik kulturasının nəticələrinə əsasən seçilir.

Ftorxinolon qruplarının antibiotikləri (levofloksasin, norfloksasin, siprofloksasin və s.) və sefalosporinlər (cefexim, sefuroksim və s.) çox sayda mənfi reaksiya ilə əlaqələndirilir və davamlı bakterial formaların inkişafına səbəb ola bilər. Buna görə də kəskin fəsadsız sistitin ilk müalicəsində istifadə  olmamalıdır.

4. Ağrı kəsicilər (dərmanlardan biri):

⠀– Ibuprofen 200 mq – gündə 2-3 dəfə 1 nişan (5 gündən çox olmayaraq)

⠀– Fenazopiridin 100 mq – gündə 3 dəfə 2 tablet (2 gündən çox olmamaqla)

Təkrarlanan sistitin qarşısını almaq:

• Duzlu, ədviyyatlı, qıcıqlandırıcı qidalardan çəkinin
• Ən azı 1,5 litr maye içmək
• Cinsi əlaqədən əvvəl və sonra sidik ifrazı
• Hipotermiyadan çəkinin

⠀Mərcanı (Клюква): Tərkibindəki maddələrdən biri, UPEC adezinlərindən P tipi villiyə təsir edən və polifenolun A tipi olan proantosianidin (PAC). Zoğal əsaslı preparatlarda ən az 36 mq PAC ehtiva etməsi arzu edilir. Təsiri zəif sübut edilmişdir.

⠀Vaginal estrogen: postmenopauzal dövrdə olan qadınlarda, vaginal mukozanın atrofiyası və təkrarlanan sistit zamanı yerli estrogen istifadəsi təsir göstərə bilər. Təsirin əldə edilməsi 12 həftəyə qədər davam edə bilər. Təsiri zəif sübut edilmişdir.

⠀Probiotiklər: Vaginal supozituar şəklində olan laktobakteriyalar selikli qişa üçün pis bakteriyalarla rəqabət edə bilər və bunun səbəbi qoruyucu təsir ola bilər. Təsiri zəif sübut edilmişdir.

⠀Methenamine (Urotropin): dərman demək olar ki, tamamilə sidiklə xaric olur və asidli bir mühitdə bakteriyaları məhv edə biləcək formaldehidi buraxır. Ümumiyyətlə sidiyi asidləşdirmək üçün 1 g (gündə 2 dəfə) yüksək dozada askorbin turşusu (1-4 q) təyin edilir. Təsiri zəif sübut edilmişdir.

⠀D-Mannoz: Bu, I tip adhezinlərdən mannozdan asılı olan villiyə təsir edə biləcək sadə bir şəkərdir (yuxarıya bax) – bununla da UPEC-in mesane mukozasına bərkidilməsinə maneə törədir. Gündə 2 q qəbul etmək tövsiyə olunur. Təsiri zəif sübut edilmişdir.

⠀İmmunoterapiya: Urovaks kapsulaları və Urovak vajinal peyvəndi. Ölü uropatogen bakteriyaları ehtiva edir. Məsələ bədənin onları tanıması və yerli bir immun reaksiyanı stimullaşdırmasıdır. Orta hesabla 3 aya qədər təyin edilir. Təsiri sübut edilmişdir.

⠀Fitopreparatlar: Cyston, Kanephron və başqaları – təsiri diurezin artması və tərkibində iltihab əleyhinə maddələrin olması ilə əlaqədardır. Təcrübəmdə bu üsuldan yayınmağa çalışıram. Təsiri sübut olunmayıb.

⠀İntravezikal tətbiq: sidik kisəsi selikli qişasının qoruyucu qatını bərpa etmək üçün hialuron turşusu və xondroitin sulfatın tətbiqi. Təsiri zəif sübut edilmişdir.

⠀⠀SİDİK KANALININ XARİCİ AÇILIŞI ÜZRƏRİNDƏ ƏMƏLİYYAT

⠀Əməliyyatın mahiyyəti, vagina nahiyyəsində dərindən yerləşməsi şərtilə, sidik kanalının xarici açılışını hərəkət etdirməkdir. Təkrarlanan sistit cinsi əlaqə ilə birbaşa əlaqəli və dərin bir xarici uretral açılış olduğu xəstələrdə əməliyyat, mövcud məlumatlara görə, yüksək müvəffəqiyyət nisbətinə sahibdir. Eyni zamanda təlimsiz cərrahlarda residivlərin çoxsaylı nisbətinə sahibdir. Müqayisəli tədqiqatların nəticələrini gözləyirik.

Təsiri zəif sübut edilmişdir.

⠀Alternativ: Cinsi əlaqə ilə əlaqəli gənc qadınlarda davam edən sistit təkrarlanmalarına görə, hər cinsi əlaqədən sonra ya antibiotik profilaktikası, ya da 3 aydan 6 aya qədər aşağı dozalarda uzunmüddətli antibakterial profilaktika (gecə 50 mq nitrofurantoin və ya fosfomisin 3) mümkündür. g – hər 10 gündə və s.).

⠀SON!

⠀Razıyam, mətn uzun oldu, ancaq mövzu sadə deyil. Hər hansı bir sualınız varsa, şərhlərdə soruşa bilərsiniz.